O śrubach nie myśli się na co dzień (zresztą po co?), natomiast jest to najpopularniejszy element złączny w budownictwie, mechanice i codziennych naprawach. Czasami wybiera się je “na czuja”, ale co do zasady warto znać ich rodzaje i wiedzieć, jakie informacje kryją się za ich oznaczeniami. W końcu nawet dobór śruby ma ogromny wpływ na trwałość i bezpieczeństwo konstrukcji! W tym artykule wyjaśniam, jakie są podstawowe typy śrub, co oznaczają poszczególne symbole oraz jak czytać oznaczenia producentów.
Podstawowe rodzaje śrub
Najprostszy podział śrub opiera się na ich przeznaczeniu i budowie. W praktyce spotykasz się z wieloma odmianami, a każda z nich ma swoje specyficzne zastosowanie. Śruby do drewna posiadają specjalnie wyprofilowany gwint, który umożliwia stabilne mocowanie w miękkim materiale bez konieczności stosowania nakrętki. Z kolei śruby do metalu są zwykle twardsze i wymagają zastosowania nakrętki lub nagwintowanego otworu.
W budownictwie popularne są śruby konstrukcyjne, charakteryzujące się dużą wytrzymałością na rozciąganie. W meblarstwie natomiast często wykorzystuje się śruby z łbem stożkowym lub walcowym, które pozwalają na estetyczne schowanie w strukturze materiału. Istotną grupę stanowią także śruby maszynowe, stosowane w precyzyjnych połączeniach mechanicznych, gdzie liczy się dokładność i równomierny rozkład sił.
Gwinty i ich znaczenie
Gwint to najważniejszy element śruby – to właśnie on decyduje o sposobie i trwałości połączenia. Najczęściej spotyka się gwinty metryczne oznaczone literą „M” i liczbą, np. M8 czy M12. Liczba oznacza średnicę nominalną w milimetrach. Wyjaśnijmy to na konkretnym przykładzie: śruba M8 ma gwint o średnicy 8 mm. Proste, prawda?
Koniecznie zwróć też uwagę na podział gwintów ze względu na ich skok, czyli odległość pomiędzy sąsiednimi zwojami. Wyróżnia się gwinty zwykłe oraz drobnozwojne, stosowane tam, gdzie połączenie musi być wyjątkowo stabilne i odporne na wibracje. Oprócz gwintów metrycznych istnieją też gwinty calowe, popularne zwłaszcza w krajach anglosaskich. Ich oznaczenia różnią się od systemu metrycznego i mogą powodować nieporozumienia przy doborze elementów.
Klasy wytrzymałości śrub
Nie wszystkie śruby mają taką samą wytrzymałość. Właśnie dlatego stosuje się klasy wytrzymałości, które pozwalają dopasować element do konkretnych wymagań konstrukcyjnych. Najczęściej spotykane oznaczenia to 4.6, 8.8, 10.9 czy 12.9. Pierwsza liczba określa wytrzymałość na rozciąganie, a druga – stosunek granicy plastyczności do wytrzymałości.
Na przykład śruba klasy 8.8 jest znacznie mocniejsza od śruby klasy 4.6, co czyni ją odpowiednią do konstrukcji narażonych na większe obciążenia. Warto pamiętać, że wybór śruby o zbyt niskiej klasie może prowadzić do zerwania połączenia, a zbyt wysoka klasa, przy niewłaściwym zastosowaniu, przekłada się na kruchość materiału, a stąd już tylko krok do jego pękania.
Rodzaje łbów śrub
Łeb śruby to nie tylko kwestia estetyki – ma on ogromne znaczenie dla funkcjonalności.
Do najczęściej spotykanych należą łby sześciokątne, które pozwalają na solidne dokręcenie przy użyciu klucza płaskiego lub nasadowego. Śruby z łbem stożkowym stosuje się tam, gdzie liczy się płaska powierzchnia po montażu, np. w meblach czy posadzkach. Z kolei łby walcowe, zwłaszcza w połączeniu z gniazdem imbusowym, znajdują zastosowanie w maszynach i urządzeniach, gdzie potrzebne jest mocne i precyzyjne dokręcenie na niewielkiej powierzchni. Coraz częściej spotyka się również śruby z łbem pod gniazdo Torx, które zapewniają lepsze przenoszenie momentu obrotowego i minimalizują ryzyko uszkodzenia narzędzia.
Oznaczenia norm i standardów
Aby śruby mogły być stosowane w budownictwie, przemyśle czy motoryzacji, muszą spełniać określone normy jakości i wymiarów. Dzięki nim każdy producent i użytkownik wie, jakie parametry techniczne posiada dany element i w jakich warunkach można go stosować. Najczęściej spotykane są normy międzynarodowe (ISO), europejskie (EN) oraz krajowe (np. PN w Polsce czy DIN w Niemczech).
Oznaczenia norm ułatwiają wybór właściwej śruby i pozwalają uniknąć pomyłek w procesie projektowania lub montażu. Jeśli w projekcie konstrukcyjnym znajdziesz zapis typu „śruba M12x80 DIN 931 8.8”, oznacza to bardzo konkretne cechy: metryczny gwint, długość 80 mm, zgodność z niemiecką normą DIN 931 oraz wytrzymałość 8.8.
Dla lepszego zobrazowania, oto przykłady najczęściej spotykanych norm śrub:
- DIN 931 – śruby z łbem sześciokątnym, z częściowym gwintem
- DIN 933 – śruby z łbem sześciokątnym, z pełnym gwintem
- DIN 912 / ISO 4762 – śruby z gniazdem imbusowym (cylinderkowe)
- DIN 603 / ISO 8677 – śruby zamkowe z półokrągłym łbem i kwadratowym podsadem
- DIN 7985 / ISO 7045 – śruby z łbem walcowym i gniazdem krzyżowym
- DIN 6921 / ISO 4162 – śruby sześciokątne z kołnierzem
- ISO 7380 – śruby z łbem soczewkowym i gniazdem imbusowym
- PN-EN 14399 – śruby konstrukcyjne o wysokiej wytrzymałości stosowane w połączeniach sprężanych
- PN-EN ISO 898-1 – normy dotyczące klas wytrzymałości śrub (np. 4.6, 8.8, 10.9)
Większość polskich norm krajowych zostało ujednoliconych z ISO i EN, dlatego w praktyce często można spotkać oznaczenia podwójne, np. DIN/ISO czy PN-EN/ISO. Znacząco ułatwia to współpracę z zagranicznymi firmami, lub zakup materiałów wyprodukowanych za granicą.
Jak dobrać odpowiednią śrubę?
Dobór odpowiedniej śruby zależy od rodzaju łączonych materiałów, wymaganej wytrzymałości, warunków pracy oraz dostępnych narzędzi. W praktyce budowlańcy i majsterkowicze najczęściej stosują następujący schemat: najpierw określają materiał, następnie wybierają odpowiedni gwint i klasę wytrzymałości, a na końcu decydują o długości oraz rodzaju łba.
Dla ułatwienia, stosuj się do poniższych zasad:
- śruby do drewna mają głębszy i ostrzejszy gwint,
- śruby do metalu wymagają nakrętki lub nagwintowanego otworu,
- przy dużych obciążeniach zawsze sprawdź klasę wytrzymałości.
Im dokładniej dobierzesz śrubę do zastosowania, tym trwalsze i bezpieczniejsze będzie całe połączenie. Zmniejszasz tym samym ryzyko uszkodzeń materiałowych.
Doświadczony budowlaniec z 20-letnim stażem w zawodzie. Najpierw zajmował się budownictwem przemysłowym, a potem praktycznymi remontami. Prywatnie miłośnik hokeju oraz genealogii.